Kompetencja komunikacyjna jest niezwykle złożoną zdolnością człowieka. Do elementów składowych należą: kompetencja werbalna i niewerbalna, społeczna (interpersonalna), emocjonalna, socjolingwistyczna (kulturowa), symboliczna, poznawcza, korekcyjna (korygująca), metakomunikacyjna, pragmatyczna i metapragmatyczna. Rozwój umiejętności na wszystkich tych płaszczyznach wpływa na nasze zdolności komunikacyjne i zawężanie ich do samej zdolności mówienia nie pozwoli nam dostrzec wieloaspektowości procesu nabywania zdolności porozumiewania się podczas interakcji międzyludzkich.
Często uznanie, że dziecko nie komunikuje się z innymi jest oceną, która dotyczy tylko formy werbalnej(mowy) oraz powszechnienie rozumianych przez społeczeństwo gestów. Komunikacja międzyludzka polega na naprzemiennym przekazywaniu informacji między osobami i mieści w sobie o wiele więcej form przekazu.
Małe dzieci komunikują się z nami przez wykorzystanie dostępnych im środków – płacz, reakcje ruchowe, krzyk. Dla starszego dziecka, które ma trudności z nabywaniem umiejętności komunikowania się, to również może być jedyne dostępne narzędzie służące do wyrażania swoich potrzeb, odczuć, przeżyć, nastroju. Język ciała i jego reakcje mogą być subtelne, ale również bardzo wyraźne i jednoznaczne. Uśmiech, odwrócenie, nagłe spięcie ciała, zmiana pozycji, zawieszenie, pochylenie do przodu lub do tyłu. Zauważanie i zinterpretowanie tego typu komunikatów jest niezwykle istotne w prowadzeniu analizy zachowań komunikacyjnych dziecka, która pomoże nam reagować na nie podczas kontaktu. Nasza odpowiedź na to, co zaobserwujemy jest kluczowa, gdyż to wtedy możemy pokazać dziecku, że jego sygnały są widziane, słyszane, szanowane i akceptowane. Często dziecko z trudnościami rozwojowymi może doświadczyć tego po raz pierwszy w życiu.
Analiza zachowań
Analiza zachowań komunikacyjnych dziecka polega na obserwowaniu reakcji ciała na określone bodźce, komunikaty, czy zmiany w danej sytuacji. Wymaga to od terapeuty/rodzica dużej uważności, czekania i wnikliwej obserwacji. Każdy przejaw kontaktu, typowy lub nietypowy sposób wyrażenia swojej potrzeby będzie dla nas informacją, która pozwoli poznać strategie komunikacyjne dziecka i dostrzec jaki sposób przekazywania informacji jest aktualnie dla niego osiągalny (gesty, wokalizacje, piktogramy itp.).
Gdy bardzo zależy nam na tym, aby osiągnąć jakiś cel to naturalnie robimy więcej, intensywniej i sprawdzamy wiele możliwości. W tym przypadku ciągłe przejmowanie inicjatywy w nawiązywaniu interakcji może sprawić, że dziecko nie znajdzie dla siebie odpowiednio dużo przestrzeni. Zostawienie miejsca dla dziecka wydaje się być oczywiste, jednak zapominanie o tym jest jednym z najczęściej popełnianych błędów podczas nauki nawiązywania interakcji. Gdy zacznie być nas „za dużo”, nie będziemy stosować pauz lub czasem nawet być zupełnie biernym, to dziecko nie nawiąże interakcji jako pierwsze. To przypadek, w którym dużo nie zawsze znaczy dobrze.
Od czego zacząć?
1. Zauważanie obecności – zacznij obserwować czy dziecko:
-
- zauważa, gdy wchodzisz do pomieszczenia
- przerywa wykonywaną czynność
- podchodzi do ciebie
2. Okazywanie zainteresowania – zacznij obserwować, czy dziecko okazuje zainteresowani gdy zaczynasz:
-
- Mówić
- Śpiewać
- Naśladujesz dziecko(dźwięki, gesty)
- Wykonujesz rytmiczne ruchy
- Jesteś bierny
- Dotykasz dziecka
3. Inicjowanie interakcji z terapeutą – zacznij obserwować w jaki sposób inicjuje z Tobą kontakt:
-
- Łapie za rękę/prowadzi za rękę
- Podchodzi
Podsumowanie
Analiza tych wstępnych obserwacji może odpowiedzieć na pytanie, jaka forma komunikacji jest bardziej preferowana przez dziecko oraz kiedy jego zainteresowanie drugą osobą wzrasta. Pomoże nam to również określić etap, od którego powinniśmy zacząć z dzieckiem.
Należy zwracać uwagę na każdy, nawet najmniejszy przejaw kontaktu, jaki prezentuje dziecko. Nasza reakcja jest odpowiedzią na sygnały dziecka i wysyła do niego niezwykle ważne komunikaty, takie jak: „ to co robisz ma dla mnie znaczenie”, „jesteś dla mnie ważny”, „nie jesteś sam”, „jestem tu dla ciebie”.
Bibliografia
- Sadowska E., Zachowania komunikacyjne dzieci z autyzmem, Warszawa 2020.
- Kuszak K., Kompetencje komunikacyjne dzieci w okresie późnego dzieciństwa w aspekcie rozwojowym, Poznań 2011.
- Grycman M., Sprawdź jak się porozumiewam. Ocena efektywności porozumiewania się dzieci ze złożonymi zaburzeniami komunikacji wraz z propozycjami strategii terapeutycznych, Stowarzyszenie Rehabilitacyjne Centrum Rozwoju Porozumiewania, Kwidzyń 2015.
Photo by Luemen Rutkowski on Unsplash
Autorka BLOGa i prowadząca warsztaty
Ewelina Damska
Z wykształcenia jestem neurologopedą, filologiem, nauczycielem przedszkola oraz terapeutą metody Growth Trough Play System (GPS).
Poza prowadzeniem terapii i angażowaniem się w rozwijanie Przedszkola i Ośrodka, zajmuję się także procesem adaptacji dziecka oraz prowadzeniem szkoleń dla rodziców, którzy rozpoczynają współpracę z placówką.
Szczególnie interesuję się rozwijaniem kompetencji komunikacyjnych oraz wprowadzaniem komunikacji wspomagającej.
W mojej pracy towarzyszy mi dużo ciekawości drugiem człowiekiem oraz dążenie do prawdy i autentyczności, które należą do moich wartości
Zobacz pozostałe artykuły
Warsztaty dla Rodziców „Zrozumieć dziecko – zrozumieć siebie”
O zorganizowaniu warsztatów dla rodziców myślałam od jakiegoś czasu. Obserwowałam rosnące zainteresowanie...
Zrozumieć „trudne zachowania” – kiedy mojemu dziecku robi się trudno?
Kiedy dziecko jest "najbardziej", najintensywniej widoczne dla nas? Kiedy krzyczy, kopie, płacze, uderza - jednym...
Prawidłowy rozwój mowy, a rozwój mowy dzieci z niedosłuchem
Chociaż w pierwszych miesiącach życia, dziecko nie posługuje się świadomą mową i nie jest w stanie komunikować się w...